Του Γιώργου Κ. Καββαδία*
1. Η αξιολόγηση δεν είναι μια «αθώα» και «ουδέτερη» διαδικασία.
Από τη συζήτηση για την αξιολόγηση στην εκπαίδευση εξοβελίζεται το ερώτημα «ποιος έχει την εξουσία» στην κοινωνία και την εκπαίδευση ποιος καθορίζει τα αναλυτικά προγράμματα και τα βιβλία, ποιος οργανώνει τις εξετάσεις, γενικότερα το σχολείο και ειδικότερα τους όρους και τις διαδικασίες αξιολόγησης, δηλαδή ποιος, ποιον, τι, πώς και γιατί αξιολογεί; Ποια είναι η συμμετοχή των εκπαιδευτικών σε όλα αυτά; Απουσιάζουν, επίσης, δύο βασικά στοιχεία προβληματισμού: ότι το σχολείο δε λειτουργεί για το «κοινό καλό», αλλά στον καπιταλισμό έχει μια έντονη επιλεκτική λειτουργία, άρα εκ των προτέρων γνωρίζουμε ότι δεν μπορούν «να πάνε όλοι καλά στο σχολείο» και ότι η σχολική γνώση δεν είναι «ουδέτερη», καθώς εγγράφει συγκεκριμένες ιδεολογικές επιλογές των πολιτικά κυριάρχων ομάδων και τάξεων.
Σε ένα ιεραρχικό – ταξικό εκπαιδευτικό σύστημα στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας δεν υπάρχει «κακή» ή «καλή» αξιολόγηση, αξιολόγηση που «βοηθάει» και αξιολόγηση που «δε βοηθάει». Αυτή δεν μπορεί παρά να είναι ιεραρχική – συμμορφωτική και να συμπυκνώνει την ανισότητα και την αυταρχική επιβολή των κυρίαρχων τάξεων επιδιώκοντας να διασφαλίσει την ταξική λειτουργία της εκπαίδευσης. Συνιστά κεντρικό μηχανισμό της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης και είναι σήμερα ένα από τα σημαντικότερα διακυβεύματα στην εκπαίδευση.
2. Πανοπτικό, ιεραρχικό, αυταρχικό μοντέλο
Η πρόσφατη δημοσιοποίηση του Π.Δ. για την «Αξιολόγηση των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης» επιβεβαιώνει βασικές μας εκτιμήσεις ότι πίσω από χίλιες δυο «αθώες» έννοιες κρύβεται ένα ασφυκτικό σύστημα αξιολόγησης που αποτελεί κεντρικό μηχανισμό ανατροπής εργασιακών σχέσεων, ιδεολογικής χειραγώγησης και κατηγοριοποίησης σχολείων εκπαιδευτικών και μαθητών. Με το συγκεκριμένο Π.Δ. θεσμοθετείται ένα αυστηρά ιεραρχικό και συγκεντρωτικό οργουελιανό μοντέλο τύπου “big brother”, όπου «όλοι και όλα αξιολογούνται» και στο τέλος πληρώνουν τον ...λογαριασμό οι εκπαιδευτικοί. Ένα μοντέλο νεο – επιθεωρητισμού πολύ πιο αυταρχικό και πολυπλόκαμο από το παλιό του επιθεωρητισμού που τροφοδοτεί αυταπάτες περί συμμετοχής και συνδιαμόρφωσης της αξιολόγησης. Η υποκρισία περισσεύει όταν αναφέρουν ότι «Σκοπός της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών είναι η βελτίωση της ποιότητας του εκπαιδευτικού τους έργου, προς όφελος των μαθητών και της κοινωνίας.» Και ότι στοχεύει «στην παροχή κινήτρων για τη διαρκή επιστημονική και επαγγελματική ανάπτυξη και εξέλιξη των στελεχών και των εκπαιδευτικών, στο πλαίσιο και της δια βίου μάθησης.» Ποια «επιστημονική και επαγγελματικά ανάπτυξη και εξέλιξη» εννοούν , όταν κατηγοριοποιούν τους εκπαιδευτικούς με βάση την τετράβαθμη κλίμακα «ελλιπής», «επαρκής», «πολύ καλός» ή «εξαιρετικός» και ακόμα χειρότερα και από την εποχή του επιθεωρητισμού, με την αντίστοιχη βαθμολογία από το 0 μέχρι το 100! Πολύ περισσότερο που υπάρχει θεσμικό πλαίσιο για σύνδεση μισθού – βαθμού, «σύμφωνα με τις διατάξεις της παραγράφου 7 του άρθρου 7 του ν. 4024/2011», όπως παραπέμπει και το συγκεκριμένο Π.Δ., αλλά και για απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων.
Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι το συγκεκριμένο Π.Δ. είναι μόνο η αρχή ή καλύτερα ένα από τα κομμάτια του παζλ ενός αυταρχικού θεσμικού πλαισίου αξιολόγησης – χειραγώγησης και κατηγοριοποίησης εκπαιδευτικών, μαθητών και σχολείων, γιατί, σύμφωνα με την … απειλή του Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α. Κ. Αρβανιτόπουλου, «όσα περιλαμβάνονται στο εν λόγω κείμενο αποτελούν μέρος της ευρύτερης στρατηγικής που αφορά το σύνολο των εκπαιδευτικών διαδικασιών». 1.
Με βάση το Π.Δ. δομείται ένα πανοπτικό, αυστηρά ιεραρχικό, συγκεντρωτικό, γραφειοκρατικό και κομματικό σύστημα αξιολόγησης. Οι κομματικά ημέτεροι ή ελεγχόμενοι με βάση την τρικομματική συνταγή … αξιοκρατίας 7 Ν.Δ. – 4 ΠΑ.ΣΟ.Κ – 2 ΔΗΜ.ΑΡ περιφερειακοί διευθυντές και οι συντονιστές εκπαίδευσης εξωτερικού αξιολογούνται από τον γενικό γραμματέα της Κεντρικής Υπηρεσίας (Κ.Υ.) του Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α.. Οι περιφερειακοί διευθυντές αξιολογούν τους … πάντα με αντικειμενικά και …αξιοκρατικά κριτήρια επιλεγμένους διευθυντές εκπαίδευσης, προϊσταμένους των τμημάτων επιστημονικής – παιδαγωγικής καθοδήγησης και άλλων στελεχών. Οι προϊστάμενοι επιστημονικής – παιδαγωγικής καθοδήγησης αξιολογούν τους σχολικούς συμβούλους, τους υπευθύνους Σ.Ε.Π. στα ΚΕ.ΣΥΠ. και άλλα στελέχη. Οι διευθυντές εκπαίδευσης και οι σχολικοί σύμβουλοι τους διευθυντές σχολείων. Οι διευθυντές σχολείων και οι σχολικοί σύμβουλοι τους υποδιευθυντές και τους εκπαιδευτικούς.
3. Διπλή αξιολόγηση με γενικά και αόριστα κριτήρια με βαθμολογία και «μη προακτέους»
Η αξιολόγηση είναι διπλή: διοικητική που αφορά το «τυπικό υπηρεσιακό έργο» και εκπαιδευτική που αφορά το διδακτικό και γενικότερα το επιστημονικό και παιδαγωγικό έργο. Η διοικητική αξιολόγηση είναι ετήσια και διενεργείται μεταξύ 1ης Απριλίου και 31ης Μαϊου κάθε έτους. Η έναρξή της, αν το εκπαιδευτικό και ευρύτερα το λαϊκό κίνημα βρίσκεται σε χειμερία νάρκη, τοποθετείται από 1η Νοεμβρίου έως και την 15η Δεκεμβρίου 2013. Η εκπαιδευτική αξιολόγηση διενεργείται μία, τουλάχιστον, φορά ανά τριετία εντός συνεχούς χρονικού διαστήματος που δεν υπερβαίνει τους 2 μήνες (διμηνιαία αξιολογική περίοδος) (άρθρο18, παρ.9). Η εκπαιδευτική αξιολόγηση περιλαμβάνει την παρακολούθηση δύο (2), τουλάχιστον διδασκαλιών.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι κυβερνώντες εγκαταλείπουν τις «φιοριτούρες» περί «αυτο-αξιολόγησης, η οποία γίνεται από συλλογικά όργανα και αφορά στο εκπαιδευτικό έργο των δομών, του ανθρώπινου δυναμικού, αλλά και του εκπαιδευτικού συστήματος, όπως προέβλεπε η πρόταση της Ομάδας Εργασίας. Αφήνουν μόνο για το θεαθήναι τη δυνατότητα, ώστε ο αξιολογούμενος να «συμπληρώνει και υποβάλλει έκθεση αυτοαξιολόγησής του το αργότερο εντός πέντε (5) ημερών πριν από την έναρξη της αξιολογικής περιόδου,» (άρθρο 18, παρ.1) που είναι άνευ ουσιαστικής και τυπικής σημασίας, όπως και ότι «Κάθε αξιολογούμενος εκπαιδευτικός έχει το δικαίωμα να αξιολογεί τον προϊστάμενο αξιολογητή του.» (άρθρο 25). Στο πλαίσιο ενός αυταρχικού και ιεραρχικού μηχανισμού αυτές οι ρυθμίσεις είτε δε θα λειτουργήσουν είτε θα οδηγήσουν στην αυτο - ενοχοποίηση του εκπαιδευτικού είτε στο σκύψιμο της μέσης και της θετικής αξιολόγησης των αξιολογητών του. Οι πελατειακές σχέσεις, το ρουσφέτι και η υποταγή εκσυγχρονίζονται με μια μικρή δόση αμοιβαιότητας για να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο χειραγώγησης, συμμόρφωσης και πειθάρχησης.
Οι πέντε κατηγορίες περιλαμβάνουν μια σειρά από κριτήρια και αντιστοιχίζονται με βάση την τετράβαθμη βαθμολογική κλίμακα και την κλίμακα 0 -100 ως εξής (άρθρο5):
α) «ελλιπής»: 0 έως 30 βαθμοί,
β) «επαρκής»: 31 έως 60 βαθμοί
γ) «πολύ καλός»: 61 έως 80 βαθμοί και
δ) «εξαιρετικός»: 81 έως 100 βαθμοί.
Οι εκπαιδευτικοί που σύμφωνα με το άρθρο 19, παρ. 5 «χαρακτηρίζονται ελλιπείς εγγράφονται στον πίνακα των μη προακτέων που προβλέπεται στην παράγραφο 4 του άρθρου 8 του ν. 4024/2011» για το ενιαίο μισθολόγιο που προβλέπει: «Οι υπάλληλοι που περιλαμβάνονται σε πίνακα μη προακτέων στερούνται του δικαιώματος για προαγωγή για τα επόμενα δυο (2) έτη»
4. Μηχανισμός ανατροπής εργασιακών δικαιωμάτων και κατακτήσεων. Κατάργηση Οργανικής θέσης. Άρση μονιμότητας. Απολύσεις.
Πέρα από την άσκηση ενός τεχνογραφειοκρατικού ελέγχου πάνω στο εκπαιδευτικό σύστημα, η αξιολόγηση αντιστοιχεί με το νέο μοντέλο εργασιακών σχέσεων, το μοντέλο της ευέλικτης και ανασφαλούς εργασίας, που είναι απόρροια της αποδόμησης του «κράτους - πρόνοιας» και την επιστροφή σε μεσαιωνικού τύπου ρυθμίσεις για τα εισόδημα, τη σύνταξη, τις εργασιακές σχέσεις, την πλήρη καταστροφή όλων των εργατολαϊκών κατακτήσεων του εικοστού αιώνα, πράγμα που επιχειρείται τώρα στη χώρα μας με τα αλλεπάλληλα Μνημόνια και την πολιτική κυβέρνησης – Ε.Ε - ΔΝΤ. Με τον πρόσφατο νόμο(4024/11) για το μισθολόγιο – βαθμολόγιο στο Δημόσιο Τομέα, επιδιώκεται, με βάση τους σχεδιασμούς του πολιτικού προσωπικού και της Tρόικας, η εξαθλίωση των εργαζομένων του Δημοσίου. Βάζει ως βασικότερη παράμετρο της μισθολογικής και βαθμολογικής εξέλιξης των υπαλλήλων την αξιολόγηση. Καθιερώνεται ποσόστωση από τον ένα βαθμό στον άλλο. Για παράδειγμα μόνο το 50% του συνόλου των εκπαιδευτικών θα προάγεται στον Β΄ βαθμό και μόλις το 15% στον Α΄ βαθμό! Επίσης στο άρθρο 7, παρ. 7 του ν. 4024/11 όχι μόνο προβλέπονται συγκεκριμένα ποσοστά αυτών που θα προάγονται, αλλά αυτά κάθε 2 χρόνια μπορεί να μειώνονται αυτά με υπουργική απόφαση «ανάλογα με τις δημοσιονομικές δυνατότητες». Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι με τους μνημονιακούς νόμους έχει παγώσει μέχρι το 2014 κάθε βαθμολογική εξέλιξη. Είναι προφανές λοιπόν ότι η αξιολόγηση γίνεται με καθαρά δημοσιονομικά κριτήρια και στόχο έχει τη μισθολογική καθήλωση όσο το δυνατόν περισσότερων εκπαιδευτικών. Εξωφρενική είναι επίσης και η παρ. 6 του αρθ. 8 του ν.4024/11 που προβλέπει ότι ο εκπαιδευτικούς που κρίνεται αρνητικά «τιμωρείται» και δεν έχει δικαίωμα να διεκδικήσει την προαγωγή του τα επόμενα δύο χρόνια. Επίσης, ο εκπαιδευτικός «ο οποίος εγγράφεται σε δύο διαδοχικούς πίνακες μη προακτέων στον ίδιο βαθμό, παραπέμπεται ….. στο υπηρεσιακό συμβούλιο, το οποίο ….. μπορεί να τον απολύσει ή να τον υποβιβάσει κατά έναν βαθμό» άρθ. 95 του ν. 3528/2007 (Δημοσιοϋπαλληλικός κώδικας).
Οι αποδοχές των εκπαιδευτικών ήταν πριν τις περικοπές οι μισές (50%) των ευρωπαίων συναδέλφων τους. Και οι περικοπές έχουν μειώσει τους μισθούς τους πάνω και από το 40%! Χιλιάδες νέοι εκπαιδευτικοί αμείβονται από 300 έως 650 ευρώ! Η συρρίκνωση των πενιχρών αποδοχών των εκπαιδευτικών κάτω από τα όρια της φτώχειας είναι μια θλιβερή πραγματικότητα που υπονομεύει και τον παιδαγωγικό τους ρόλο.
Από μελέτη του ΚΕΜΕΤΕ προκύπτει ότι η μείωση του καθαρού εισοδήματος των εκπαιδευτικών από το 2009 μέχρι και το 2012 κυμαίνεται από 4.740 περίπου ευρώ για έγγαμους και με 33 χρόνια υπηρεσίας μέχρι 6.585 για τους νεοδιόριστους. Ποσοστιαία η μείωση αυτή κυμαίνεται από 21% περίπου έως 45%. Και βέβαια δεν υπολογίζεται η νέα αφαίμαξη μισθών από την πρώτη κιόλας μέρα του 2013 με βάση το φορο – ληστρικό σύστημα που ψηφίστηκε πρόσφατα. Από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι ο ανώτερος μικτός ετήσιος μισθός εκπαιδευτικού σε λύκειο στις χώρες της ευρωζώνης ανέρχεται κατά μέσο όρο 48.690 ευρώ, ενώ στην Ελλάδα που κατέχει μια από τις τελευταίες θέσεις του σχετικού πίνακα πάνω μόνο από Μάλτα, Εσθονία και Σλοβακία, μόλις25.756 ευρώ. Όσον αφορά τον κατώτερο μισθό η Ελλάδα βρίσκεται στην προτελευταία θέση, πάνω μόνο από την Εσθονία με 14.104 ευρώ, έναντι 28.939 που είναι ο μέσος όρος.2.
Ας αποτινάξουμε τις αυταπάτες. Σε καθεστώς μνημονίων, η αξιολόγηση λειτουργεί ως διαδικασία νομιμοποίησης απολύσεων, εφεδρείας και βαθμολογικής-μισθολογικής στασιμότητας των εκπαιδευτικών. Είναι, δηλαδή ο κεντρικός μηχανισμός για την υπονόμευση της μονιμότητας, την τρομοκράτηση και τις μαζικές απολύσεις.
5. Η αξιολόγηση δεν οδηγεί στη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης. Μηχανισμός αποδόμησης του δημόσιου σχολείου
Διατυμπανίζουν ότι σκοπός της αξιολόγησης είναι η βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης. Για την κυρίαρχη τάξη «ποιότητα στην εκπαίδευση σημαίνει εύρυθμη λειτουργία του σχολείου της αγοράς που μεταδίδει μονομερείς ιδεολογικά γνώσεις από το «κρυφό σχολείο» μέχρι τον ... «συνωστισμό της Σμύρνης».
Την ώρα που οι προσλήψεις στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι μόλις 225! και οι δαπάνες για την παιδεία κάθε χρόνο περικόπτονται πέφτοντας κάτω και από το 2,5% του ΑΕΠ είναι πρόκληση οι «σοφοί» του κράτους να μιλούν για «ποιότητα στην εκπαίδευση» Η αξιολόγηση όχι μόνο δεν έρχεται να συμβάλλει στη στήριξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας , όπως διατείνονται οι κρατικοί μύθοι, αλλά την υπονομεύει ανοιχτά. Αποτελεί βασικό εργαλείο για τη συρρίκνωση του σχολικού δικτύου, την κατηγοριοποίηση των σχολείων σε «καλά» και «κακά», την ταξική διαφοροποίηση του μαθητικού πληθυσμού και την ένταση της ιδεολογικής και επιλεκτικής λειτουργίας της εκπαίδευσης.3.
6. Ας τους …απορρίψουμε!
Οι εκπαιδευτικοί έχουν κάθε δικαίωμα να αντισταθούν στον ασφυκτικό έλεγχο του νεο-επιθεωρητισμού, όπως διανθίζεται με τα μέτρα και τους δείκτες σύμφωνα με τα πρότυπα της «ελεύθερης αγοράς». Γιατί «ο δάσκαλος που θα υποχρεωθεί να καταπνίξει τη σκέψη του θα γίνει διπλά σκλάβος ή θα καταντήσει ένας ψυχικά ανάπηρος άνθρωπος, ανίκανος να μορφώσει άλλους» (Δ. Γληνός). Καμιά συμμετοχή σε διαβουλεύσεις και άλλες διαδικασίες που εξωραΐζουν το αυταρχικό πρόσωπο μιας αδίστακτης εξουσίας που δια πυρός και σιδήρου υλοποιεί μια πολιτική εξαθλίωσης του λαού και κονιορτοποίησης δικαιωμάτων και κατακτήσεων ολόκληρου αιώνα.
Παραφράζοντας τον Δ. Γληνό θα χαρακτηρίζαμε την αξιολόγηση ως τον «άταφο νεκρό» της εκπαίδευσης. Αν η κυβέρνηση, η Ε.Ε. και το κεφάλαιο θέλουν να πιστεύουν στη νεκρανάσταση για να οικοδομήσουν το φθηνό, ευέλικτο, πειθαρχημένο σχολείο υποταγμένο στους νόμους της αγοράς πάνω στα ερείπια του δημόσιου σχολείου, εμείς έχουμε κάθε λόγο να την θάψουμε όσο πιο βαθιά γίνεται. Ασφαλώς και η αμφισβήτηση – άρνηση της αξιολόγησης δεν επαρκεί. Η κριτική χρειάζεται να γίνει εφ΄ όλης της ύλης. Από τα προγράμματα και το περιεχόμενο σπουδών, την οργάνωση του σχολείου, την ταξική εκπαιδευτική πολιτική μέχρι τη γενικότερη πολιτική αποδόμησης του «κράτους – πρόνοιας» και των λαϊκών κατακτήσεων και δικαιωμάτων.
Τώρα, οφείλουμε απέναντι στο «νέο» σχολείο των δεξιοτήτων, της κατακερματισμένης γνώσης, της αγοράς, της εγκατάλειψης και της υποταγής, να προβάλλουμε το όραμά μας για ένα άλλο σχολείο. Πραγματικά δημόσιο και δωρεάν που να ανταποκρίνεται στην ανάγκη του ανθρώπου να ανακαλύπτει τους νόμους κίνησης της φύσης και της κοινωνίας, να τους χρησιμοποιεί για να καλυτερέψει την ανθρώπινη ζωή, που να δημιουργεί δημοκρατικά ελεύθερες προσωπικότητες, ανθρώπους που να μαθαίνουν να συνεργάζονται, να σέβονται τη διαφορετικότητα και να δουλεύουν συλλογικά για την προσωπική , αλλά και κοινωνική απελευθέρωση και ευτυχία.
* O Γιώργος Κ. Καββαδίας είναι φιλόλογος, μέλος της Σ.Ε. του περιοδικού «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης» και εκπρόσωπος των Αγωνιστικών Παρεμβάσεων – Συσπειρώσεων – Κινήσεων στο Δ.Σ. του ΚΕ.ΜΕ.ΤΕ. της Ο.Λ.Μ.Ε.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α., κείμενο προς ΟΛΜΕ, 18 – 1- 2013
2. Νέο Βαθμολόγιο – Μισθολόγιο – Αξιολόγηση των Εκπαιδευτικών Μελέτη του ΚΕΜΕΤΕ, Αθήνα, Ιούνιος 2012.
3. Αγωνιστικές ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ – ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΕΙΣ – ΚΙΝΗΣΕΙΣ Δ.Ε, Η Αξιολόγηση στην Εκπαίδευση, Ποιος, Ποιον, Τι, Πώς και Γιατί, Σεπτέμβρης 2012.
