Το «αποκεντρωμένο» σχολείο της αγοράς

Του Γιώργου Καββαδία
Με «ήπιους» ρυθμούς η νέα κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας ετοιμάζεται να προωθήσει τις «μεταρρυθμίσεις» στην εκπαίδευση. Μόνο που πίσω από τη γοητεία και την εξουσία των λέξεων κρύβεται ο ταξικός χαρακτήρας και προσανατολισμός των μεταρρυθμίσεων. Από τη δεκαετία του 1990 η εκσυγχρονιστική πολιτική στην εκπαίδευση επιδιώκει την ευθυγράμμισή της στα νέα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στόχος η διαμόρφωση του ευέλικτου, «αποκεντρωμένου» σχολείου της αγοράς, που οικοδομείται πάνω στα ερείπια του σημερινού δημόσιου σχολείου.Κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση στο πλαίσιο των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, όπως διαμορφώνονται και υλοποιούνται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, φαίνεται ότι συμφωνούν σε γενικές γραμμές στην εφαρμογή της «αξιολόγησης» και της «αποκέντρωσης» που αποτελούν βασικούς πυλώνες για την οικοδόμηση του σχολείου της αγοράς.Οι κυρίαρχες δυνάμεις προβάλλουν ένα μοντέλο σύμφωνα με το οποίο η επιχείρηση διατάζει και η εκπαίδευση πρέπει να συμμορφώνεται. Γενικότερα το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να «μεταρρυθμίζεται» έτσι που να συμμορφώνεται με τους κανόνες της αγοράς. Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο γίνεται όλο και πιο ορατή η ενεργός συμμετοχή και παρέμβαση των επιχειρήσεων στην εκπαιδευτική διαδικασία που επιχειρούν να την προσδέσουν στο άρμα τους.Από τους παιδικούς σταθμούς στα νηπιαγωγείαΜε όχημα την «αποκέντρωση» ξεκίνησε επί κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ το πέρασμα της εκπαίδευσης στους δήμους. Το πρώτο βήμα ήταν η παράδοση των παιδικών σταθμών. Οι περισσότεροι δήμοι επιβάρυναν τους εργαζομένους με τη χρηματοδότηση των παιδικών σταθμών, με αυξήσεις στα δίδακτρα ή τροφεία και άλλες έκτακτες εισφορές. Επιπλέον, οι παιδικοί σταθμοί μετατράπηκαν σε πεδία εφαρμογής των ελαστικών μορφών εργασίας, αφού οι περισσότεροι εργαζόμενοι προσλαμβάνονται με συμβάσεις ορισμένου χρόνου και έργου έτσι ώστε να βρίσκονται σε κατάσταση εργασιακής ομηρίας. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στο Δήμο Αθηναίων οι 450 από τους 1.500, περίπου το 1/3, είναι συμβασιούχοι. Τα τροφεία φτάνουν τα 200 ­ για κάθε παιδί το μήνα, ενώ στο Φάληρο προσεγγίζουν τα 280 ­.Από τη φετινή σχολική χρονιά με την καθιέρωση της υποχρεωτικής προσχολικής αγωγής και με πρόσχημα ότι τα υπάρχοντα νηπιαγωγεία δεν επαρκούν να καλύψουν τις ανάγκες, δίνεται η δυνατότητα σε παιδικούς σταθμούς δήμων και ιδιωτών να λειτουργούν τμήματα Νηπιαγωγείων. Πέρα από τους μύθους της «αποκέντρωσης» δεν προωθείται άμεσα μόνο η ιδιωτικοποίηση της προσχολικής αγωγής και εκπαίδευσης, αλλά δοκιμάζεται συνολικά το μοντέλο του ευέλικτου, «αποκεντρωμένου» σχολείου της αγοράς. Συγκεκριμένα επιδιώκουν:1. Την καθήλωση των κρατικών δαπανών για την εκπαίδευση και τη μετάθεση του κόστους λειτουργίας των σχολικών μονάδων στους δήμους και ουσιαστικά στους εργαζόμενους, με την επιβολή τοπικής φορολογίας.Με άλλα λόγια, η χρηματοδότηση κάθε σχολικής μονάδας θα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις οικονομικές δυνατότητες κάθε δήμου. Οι δήμοι με τη σειρά τους θα μεταθέτουν την οικονομική επιβάρυνση στους πολίτες είτε επιβάλλοντας δίδακτρα είτε άλλες εισφορές ή φόρους. Αν δεν μπορούν να ανταποκριθούν, τότε τα σχολεία θα υπολειτουργούν ή θα αναγκαστούν να δεχτούν τις «ευεργεσίες» των «χορηγών».Μακροπρόθεσμα τ’ αποτελέσματα θα είναι ο μαρασμός και το κλείσιμο πολλών σχολείων, κυρίως των αγροτικών περιοχών, αφού οι κοινότητες και οι μικρότεροι δήμοι δε θα μπορούν ν’ ανταπεξέλθουν στα έξοδα λειτουργίας τους, την ώρα που οι ποικιλώνυμοι «τοπικοί παράγοντες» θα ενδιαφέρονται για τη βιτρίνα τους, τα «καλά» σχολεία της περιοχής. Ανάλογα προβλήματα θ’ αντιμετωπίσουν και πολλά σχολεία των αστικών κέντρων, ιδιαίτερα των υποβαθμισμένων περιοχών, που θα εξελιχθούν σε σχολεία αλλοδαπών μεταναστών και φτωχών Ελλήνων, κατά τα πρότυπα των ΗΠΑ, της μητρόπολης του καπιταλισμού. Στον ανελέητο ανταγωνισμό που θα ξεσπάσει μεταξύ των σχολείων, οι μαθητές, με πρόσχημα το δικαίωμα επιλογής του σχολείου που θα φοιτήσουν, αντιμετωπίζονται ως πελάτες και παραγόμενα εμπορεύματα αφού θα προετοιμάζονται έτσι ώστε να κυκλοφορήσουν στην αγορά με καλύτερους όρους.2. Η επιχειρηματικότητα εισβάλλει από τα Νηπιαγωγεία. Στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών αναδιαρθρώσεων, όπως καθορίζεται από τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλάζουν τη φυσιογνωμία του νηπιαγωγείου και επιδιώκουν τη «σχολειοποίηση», μεταφέροντας γνωστικά αντικείμενα και διδακτέα ύλη του δημοτικού σχολείου. Η «προσχολική αγωγή» ακόμα και ως έννοια παύει να υπάρχει και αντικαθίσταται από την «προσχολική εκπαίδευση». Η επιχειρηματικότητα ανάγεται σε υπέρτατη αξία και προάγεται κυρίως μέσα από την Ευέλικτη Ζώνη και τα διάφορα Ευρωπαϊκά Προγράμματα (Αγωγή Υγείας και Περιβάλλοντος).Από το πόρισμα του ΕΣΥΠ για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (Ιούλιος 2006) ανοίγει η κερκόπορτα για την εισβολή των επιχειρήσεων στο σχολείο και την παρέμβασή του στο σχολικό πρόγραμμα και τη λειτουργία του σχολείου σε συνεργασία με τους δήμους. Πάνω στα ερείπια του ενιαίου δημόσιου σχολείου οικοδομείται η διαφοροποίηση κάθε σχολείου και ουσιαστικά ο ταξικός διαχωρισμός τους. Με «δούρειο ίππο» την Ευέλικτη Ζώνη για το Δημοτικό Σχολείο και τις Ελεύθερες Ζώνες στο Γυμνάσιο, δίνεται η δυνατότητα στις επιχειρήσεις και τους δήμους να διαμορφώνουν το 1/3 του προγράμματος σε κάθε σχολείο χωριστά. Επιπλέον, η τοποθέτηση οικονομικού διευθυντή-μάνατζερ δείχνει το άνοιγμα του σχολείου σε επιχειρηματικές δραστηριότητες και τη διαπλοκή του με την «αποκεντρωμένη» αγορά.Με την ψευδεπίγραφη αποκέντρωση επιδιώκεται από το κράτος η μετάθεση του οικονομικού κόστους της λειτουργίας της εκπαίδευσης και η παραπέρα ιδιωτικοποίησή της. Άμεσος στόχος είναι η εξεύρεση πόρων έξω από τον κρατικό προϋπολογισμό. Οι πόροι αυτοί θα βρεθούν από ιδιωτικές επιχειρήσεις-χορηγούς, που θα παρεμβαίνουν και θα καθορίζουν τα αναλυτικά προγράμματα και εν γένει τη λειτουργία των σχολείων, από δημοτικούς φόρους και από εισφορές γονέων. Αυτό είναι το φτηνό και ευέλικτο σχολείο της αγοράς. Αυτό είναι το επιχειρηματικό σχολείο των «κουπονιών», έρμαιο της αγοράς, που λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια.3. Οι Σ.Δ.Ι.Τ. ανοίγουν το δρόμοΣτην οδηγία της Κομισιόν με τίτλο «Διδασκαλία και Μάθηση προς την κοινωνία της γνώσης» αναφέρεται μεταξύ άλλων: «Τα πιο αποκεντρωμένα εκπαιδευτικά συστήματα είναι ταυτόχρονα και τα πιο ευέλικτα, αυτά που προσαρμόζονται πιο γρήγορα και επιτρέπουν να αναπτυχθούν νέες μορφές συμπράξεων και συνεργασιών». Φυσικά οι «Συμπράξεις και συνεργασίες» έχουν θεσμοθετηθεί με το ν.3.380. Με το νόμο για τις κακόφημες ΣΔΙΤ (Συμπράξεις Δημόσιου- Ιδιωτικού Τομέα) δίνεται η δυνατότητα στις επιχειρήσεις να αναλάβουν την εκτέλεση κάποιου έργου υποδομής ή την παροχή υπηρεσίας προς τους πολίτες, ενώ το Δημόσιο είναι απλώς ο χρήστης του έργου, πληρώνοντας σε δόσεις τον ιδιώτη για τη χρήση αυτή. Ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη το πρόγραμμα κατασκευής 51 σχολικών κτιρίων.Είναι φανερό ότι με τις ΣΔΙΤ αναπτύσσεται στην τελική μορφή το σχολείο της αγοράς. Οι ιδιωτικές εταιρείες θα μπορούν να ελέγχουν όχι μόνο τους χώρους αλλά και τη συνολική λειτουργία των σχολείων. Ακυρώνεται ουσιαστικά το νομοθετικό πλαίσιο, με βάση το οποίο οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τα διάφορα όργανα στα οποία συμμετέχουν γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικοί έχουν την αρμοδιότητα της συντήρησης των σχολείων με πόρους του ΥΠΕΣΔΔ. Η ιδιωτική εταιρεία θ’ αποφασίζει για το αν, πώς και πότε θα γίνουν οι διάφορες επισκευές. Η ίδια θα έχει τη δυνατότητα να επέμβει και να απαγορεύσει εκδηλώσεις και κινητοποιήσεις των φορέων της εκπαιδευτικής κοινότητας.Μέσα σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον θα διαπαιδαγωγούνται οι νέοι, ώστε να αποδεχτούν σαν κάτι φυσιολογικό τους νόμους της αγοράς και την κυρίαρχη ιδεολογία. 4. Ανατροπή εργασιακών σχέσεων. Άρση της μονιμότητας. Εργασιακή ομηρία και ιδεολογική χειραγώγησηΤο μέλλον έρχεται από την εποχή των «δημοδιδασκάλων» από τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, τότε που οι δάσκαλοι προσλαμβάνονταν από τους δήμους και της κοινότητες χωρίς εργασιακά δικαιώματα και ελευθερίες. Όσο κι αν ακούγεται υπερβολικό τόσο θα περιορίζονται τα εργασιακά δικαιώματα και οι κατακτήσεις των εκπαιδευτικών. Επιδιώκουν την ανατροπή των εργασιακών σχέσεων και την πρόσληψη των εκπαιδευτικών από τους δήμους ανάλογα με τις οικονομικές τους δυνατότητες. Το μοντέλο της Αγγλίας είναι χαρακτηριστικό και αποκρουστικό. Γι’ αυτό «αξιολόγηση» και «αποκέντρωση» αποτελούν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.Ο «Καποδίστριας 2» Προπομπός της «αποκέντρωσης». Είναι αλήθεια ότι τα σχέδια για το «αποκεντρωμένο» σχολείο έχουν εκπονηθεί από τους νεοφιλελεύθερους εγκεφάλους των Βρυξελλών και τα θεμέλια έχουν μπει από τις κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ με τις ρυθμίσεις για τους παιδικούς σταθμούς και τα Νηπιαγωγεία. Η οικοδόμηση του σχολείου της αγοράς συνδέεται με την επικείμενη «διοικητική μεταρρύθμιση» «Καποδίστριας 2» που προωθεί το υπουργείο Εσωτερικών. Στόχος είναι οι δήμοι να μειωθούν από 1.034 σε 400, οι νομαρχίες από 52 σε 16 και οι περιφέρειες από 13 σε 6. Δηλαδή «μικρά ευέλικτα σχήματα, στα πρότυπα των άλλων ευρωπαϊκών κρατών, με αυξημένη επιχειρησιακή ικανότητα, λειτουργική και οι οικονομική αυτοδυναμία» («Η Καθημερινή»).Ψευδοαποκέντρωση ή αποσυμπύκνωση της κρατικής εξουσίαςΜε τις θεσμικές αλλαγές που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, επιφυλάσσεται για την «Τ.Α.» ένας διαμεσολαβητικός ρόλος ανάμεσα στο κράτος και τις επιχειρήσεις, που θα ελέγχουν και θα ρυθμίζουν την εκπαίδευση σύμφωνα με τις επιδιώξεις τους, περιορίζοντας έτσι την ελευθερία των άλλων φορέων της εκπαίδευσης και των άλλων δυνάμεων της «τοπικής κοινωνίας», με σκοπό την πλήρη υποταγή της εκπαίδευσης στους νόμους της αγοράς.Οι θεωρητικοί για τη διοίκηση και την οργάνωση κάθε συστήματος υποστηρίζουν απόλυτα ότι ένα συγκεντρωτικό κράτος ή εξουσία μπορεί να είναι συμπυκνωμένο ή αποσυμπυκνωμένο. Παράλληλα το κράτος διαθέτει πολυάριθμούς κόμβους εξουσίας, οι οποίοι μεταβιβάζουν και κάνουν εμφανή τη δύναμη και τη βούληση της πολιτικής εξουσίας. Ένας απ’ αυτούς είναι και η Τ.Α.Το κράτος σ΄ αυτό το στάδιο είναι υποχρεωμένο να διευθετήσει τη συγκεντρωμένη εξουσία γι’ αυτό και καταλήγει να τη διαμοιράσει. Όλη η εξουσία που συγκεντρώνει κατανέμεται σε διάφορες υπηρεσίες και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Η μεταφορά της εξουσίας σε όργανα τοπικά ή περιφερειακά, που παραμένουν όμως αναγκαστικά στην ιεραρχία των κεντρικών διοικήσεων, δεν δίνει τη δυνατότητα άμεσης επέμβασης του λαού στην εξουσία και στη διοίκηση. Αντίθετα, πρόκειται για απλή αποσυμπύκνωση της συγκεντρωτικής εξουσίας και, ουσιαστικά, πρόκειται για εσωτερική κατανομή των δραστηριοτήτων της Κεντρικής εξουσίας ή της κεντρικής διοίκησης.Τι να κάνουμεΤο όραμα της αποκέντρωσης ή και της αυτοδιαχείρισης, όπως προσθέτουν πολλοί, του σχολείου στις σημερινές κοινωνικές συνθήκες, όχι μόνο είναι ανέφικτο, αλλά απατηλό και αποπροσανατολιστικό.Ωστόσο σήμερα –εδώ και τώρα- το εκπαιδευτικό κίνημα μπορεί και πρέπει να θέσει ως θέμα άμεσης προτεραιότητας τη συρρίκνωση των αρμοδιοτήτων και εξουσιών, καθώς και την εξάλειψη των κάθε λογής αυθαιρεσιών της εκπαιδευτικής ιεραρχίας και γραφειοκρατίας (από το ΥΠΕΠΘ και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, μέχρι τους προϊσταμένους, σχολικούς συμβούλους και διευθυντές). Άλλωστε είναι φενάκη να πιστεύει κανείς ότι όλα αυτά μπορούν να επιτευχθούν με την ψευδεπίγραφη αποκέντρωση του εκπαιδευτικού συστήματος που προωθούν οι κυβερνώντες. Παράλληλα, είναι επιτακτική ανάγκη η αγωνιστική διεκδίκηση αιτημάτων που συμβάλλουν στην κατοχύρωση και διεύρυνση των εργασιακών και πνευματικών δικαιωμάτων των εκπαιδευτικών, έτσι που να μπορούν να επεμβαίνουν και να συμμετέχουν –ατομικά και συλλογικά- στη λειτουργία του σχολείου ως ενεργά υποκείμενα. Ενδεικτικά θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι οι εκπαιδευτικοί μπορούν και πρέπει να έχουν λόγο για τα Αναλυτικά προγράμματα, χωρίς αυτό να σημαίνει την παθητική συναίνεση και συνενοχή στη σύνταξή τους από τα «ανώτερα όργανα». Γενικότερα μπορούν και πρέπει να επεμβαίνουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, να έχουν άποψη για το περιεχόμενο των γνώσεων και των μεθόδων διδασκαλίας (τι και πώς θα διδαχθεί), αμφισβητώντας το ρόλο του πειθήνιου αλλοτριωμένου δημόσιου υπαλλήλου που λειτουργεί ως ιμάντας μεταβίβασης της κυρίαρχης ιδεολογίας και διαμεσολαβητής της κοινωνικής επιλογής των μαθητών.Στις σημερινές συνθήκες, λοιπόν, που ξεδιπλώνεται η επίθεση εναντίον της δημόσια εκπαίδευσης είναι αναγκαίος ο σαφής προσανατολισμός του εκπαιδευτικού κινήματος για την υπεράσπιση του δωρεάν χαρακτήρα της και την προώθηση συγκεκριμένων αιτημάτων που επανειλημμένα έχουν διατυπωθεί, έτσι ώστε να ξεπεραστεί η άθλια κατάσταση του σημερινού σχολείου.Συγκεκριμένα χρειάζεται:1. Υπεράσπιση της Δημόσιας Δωρεάν Ενιαίας εκπαίδευσης, χωρίς διαχωρισμούς σε τύπους σχολείων.2. Οικονομική ενίσχυση της εκπαίδευσης, ώστε να καταργηθεί η διπλή ή τριπλή βάρδια των σχολείων και να γίνουν μαζικοί διορισμοί που θα επιτρέψουν τη μείωση του αριθμού των μαθητών σε 20 ανά τμήμα. Αύξηση των δαπανών στο 5% του ΑΕΠ.3. Άμβλυνση των ταξικών ανισοτήτων. Ελεύθερη πρόσβαση στη μόρφωση για όλους.4. Αναδιάρθρωση των αναλυτικών προγραμμάτων με βάση τις θέσεις των φορέων της εκπαιδευτικής κοινότητας, ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες των νέων για πολύπλευρη μόρφωση.5. Όχι στο νομοθετικό πλαίσιο των ΣΔΙΤ, που αναθέτει σε ιδιώτες και εταιρείες την ανέγερση σχολείων και άλλων δημοσίων υποδομών και οδηγεί στην ανοιχτή εμπορευματοποίηση της λειτουργίας των δημοσίων σχολείων.6. Όχι στην υλοποίηση των μέτρων του ΕΣΥΠ για την Εκπαίδευση.7. Όχι στο θεσμικό πλαίσιο που προωθεί την εφαρμογή της «αξιολόγησης» και της «αποκέντρωσης». Όχι στην κοινωνική κατηγοριοποίηση των σχολείων μέσω της «αξιολόγησης» και της «αποκέντρωσης» των σχολείων. Παιδαγωγική αυτονομία και δημοκρατία στο σχολείο.Σημειώσεις - ΒιβλιογραφίαΘ. Τσιριγώτης, «Αποκέντρωση» ή Αποκέντρωση; Αντιτετράδια τ. 33-34, 1995.Γ. Καββαδίας, «Ο δούρειος ίππος της αποκέντρωσης και η άλωση της δημόσιας εκπαίδευσης από το ιδιωτικό κεφάλαιο», Αντιτετράδια τ.37, 1995/96Γ. Καββαδίας-Θ. Τσιριγώτης, «Οι νεοσυντηρητικές αναδιαρθρώσεις στην οικονομία και την εκπαίδευση», Αντιτετράδια, τ.38, 1996Γ. Καββαδίας, «Τα σχολεία στους ιδιώτες με τις συμπράξεις δημοσίου-ιδιωτικού τομέα», Αντιτετράδια, τ.78, 2006Εφημερίδα «Ριζοσπάστης», «Επίθεση στα λαϊκά στρώματα με... «Καποδίστρια Β’», Κυριακή 16-9-2007Εφημερίδα «Η Καθημερινή», «Όλοι οι νόμοι συγχνωνεύονται σε 16», Κυριακή 7-10-2007.Δημοσιεύθηκε στα Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης τεύχος 83, Φθινόπωρο 2007