ΟΛΟΗΜΕΡΑ ΣΧΟΛΕΙΑ:
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ


του Γιώργου Κ. Καββαδία

Τα ολοήμερα δημοτικά σχολεία που θεσμοθετήθηκαν, με το ν. 2525/97 αποτελούν την ελκυστική βιτρίνα της «εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης», αφού στις διακηρύξεις και την «αγιογραφία» των στόχων παίρνουν «άριστα», όπως λένε οι περισσότεροι. Όμως μένουν ανεξεταστέα, με βάση την καθημερινή σχολική πραγματικότητα. Θυμίζουν τις διακηρύξεις για το θεσμό του Ενιαίου Πολυκλαδικού Λυκείου στα μέσα της δεκαετίας του ’80 που «εν χορδαίς και οργάνοις» θεσπίστηκε ως «σχολείο που με την πολυμορφία, την ποικιλία και την ευελιξία του υπερβαίνει τα κλειστά και στεγανά σχήματα, προσφέρει στο μαθητή δυνατότητες, ευκαιρίες και διεξόδους» κι ότι θα βοηθούσε «στην επίλυση χρόνιων εκπαιδευτικών και κοινωνικών προβλημάτων». Κι όμως, λίγα χρόνια μετά, τα Ε.Π.Λ. καταργούνται, αφού δεν μπόρεσαν να εκπληρώσουν διακηρυγμένους στόχους και σκοπούς. Μήπως τα ολοήμερα σχολεία αποτελούν τις «φούσκες» του 2.000;

«Ιστορική Τομή» του… 1950!
Το ολοήμερο σχολείο δεν αποτελεί «εκσυγχρονιστική τομή της δεκαετίας του ’90. Η συζήτηση γι’ αυτό πέρασε από τις Αγγλοσαξονικές χώρες στην Κεντρική Ευρώπη στη δεκαετία του ’50. Από τότε άρχισε να πραγματοποιείται η ιδέα αυτή στα λεγόμενα ανοιχτά σχολεία και στις εστίες. Αυτό επέβαλλαν από τη μια η ένταξη των γυναικών στην παραγωγή και από την άλλη οι ασφυκτικές συνθήκες των μεγαλουπόλεων που εξαναγκάζουν τη μεγάλη πλειοψηφία των γονέων ν’ απουσιάζουν από το σπίτι. Ειδικότερα στη δεκαετία του ’90 με τις αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, την ανατροπή ενός μοντέλου σταθερής εργασίας και επιβολής της «ευλύγιστης» εργασίας χωρίς σταθερό ωράριο, οι περισσότεροι γονείς αδυνατούν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες για τη μέριμνα και την αγωγή των παιδιών. Άλλωστε από τον Ιανουάριο του 1995 είχε εξαγγελθεί το ολοήμερο σχολείο και είχαν εφαρμοστεί προγράμματα Δημιουργικής Απασχόλησης Μαθητών Εργαζομένων Γονέων.

Ο λογαριασμός στους… Γονείς!
Είναι γνωστό ότι ο ν. 2525/97 σαφώς προβλέπει την τριμερή χρηματοδότηση των ολοήμερων σχολείων από τον κρατικό προϋπολογισμό, τη νομαρχιακή αυτοδιοίκηση και τους γονείς. Αυτό στην πράξη σημαίνει την εμπλοκή τοπικών παραγόντων και επιχειρήσεων στη λειτουργία του σχολείου, μόνο για την προμήθεια σχολικού εξοπλισμού, τροφοδοσία για τα γεύματα των μαθητών, αλλά ακόμα και για τις προσλήψεις του εκπαιδευτικού προσωπικού. Η φενάκη της κυβερνητικής ρητορείας δεν μπορεί να κρύψει ότι ο θεσμός του ολοήμερου σχολείου υπονομεύει το δημόσιο και δωρεάν χαρακτήρα της εκπαίδευσης διαστρεβλώνοντας υπαρκτές κοινωνικές ανάγκες τις οποίες δεν μπορεί να ικανοποιήσει. Στην Έκθεση του ΟΟΣΑ και στην παράγραφο 61 δηλώνεται κατηγορηματικά «Επιπροσθέτως, η χρήση των πόρων που προέρχονται από συλλόγους γονέων και τοπικές επιχειρήσεις πρέπει να ενθαρρύνεται».
Τι έδειξε, άλλωστε, η εφαρμογή του θεσμού του ολοήμερου σχολείου στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες;
Στην Αγγλία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και αλλού τα σχολεία τείνουν να λειτουργούν σαν μικρές ιδιωτικές επιχειρήσεις την ώρα που ευδοκιμούν τα φαινόμενα της διαρροής του μαθητικού πληθυσμού και τις εγκατάλειψης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, του αναλφαβητισμού, αυξάνονται τα προβλήματα συμπεριφοράς, νεανικής παραβατικότητας και εγκληματικότητας και οξύνονται οι εκπαιδευτικές ανισότητες. Έτσι διαλύθηκαν οι αυταπάτες και ψευδαισθήσεις ότι το ολοήμερο σχολείο θα έλυνε μια σειρά από κοινωνικά και εκπαιδευτικά – παιδαγωγικά προβλήματα.

Η «γκρίζα ζώνη» της υλικοτεχνικής υποδομής

Όπως είναι γνωστό από την έναρξη της φετινής χρονιάς λειτουργούν 28 ολοήμερα, πιλοτικά δημοτικά και περίπου 1.500 «διευρυμένου ωραρίου» και άλλα 700 νηπιαγωγεία (πίνακας 1)

ΠΙΝΑΚΑΣ 1. ΟΛΟΗΜΕΡΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ- ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΑ, ΜΑΘΗΤΕΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ

Ολοήμερα Δημοτικά Σχολεία, Τμήματα

1.500

Ολοήμερα Νηπιαγωγεία

700
Ολοήμερα Πιλοτικά Δημοτικά (ΣΕΠΠΕ)

28
Μαθητές ολοήμερων Δημοτικά– Νηπιαγωγεία

50.000
Εκπαιδευτικοί ολοήμερων Δημοτικών– Νηπιαγωγείων

2.500

Πηγή ΥΠΕΠΘ, Αθήνα 2000



Οι ελλείψεις σε κτίρια και υλικοτεχνική υποδομή είναι τραγικές. Και το χειρότερο είναι ότι βαφτίζεται με συνοπτικές διαδικασίες «ολοήμερο» οποιοδήποτε σχολείο με το πιο ακατάλληλο κτίριο, χωρίς να υπάρχουν χώροι, όπου θα μπορούν τα παιδιά να τρώνε άνετα και να αναπαύονται, εφόσον ο χρόνος διαμονής τους υπερβαίνει τα φυσιολογικά όρια αντοχής ακόμα και των ενηλίκων. Εξάλλου και στη σίτιση των μαθητών προωθούνται «λύσεις» φτηνές και πρόχειρες που δεν εξασφαλίζουν δωρεάν και ποιοτική σίτιση για όλα τα παιδιά.
Τα επίσημα αρχιτεκτονικά και παιδαγωγικά χαρακτηριστικά του σχολικού χώρου που διατυπώθηκαν σε γενικές γραμμές στα τέλη του προηγούμενου αιώνα και συγκεκριμένα με το Ν.Δ. της 17ης Μαϊου 1894 «περί του τρόπου κατασκευής των σχολείων» και συμπληρώθηκε με το νόμο ΒΤΜΘ’ του 1895 – επιβιώνουν ως σήμερα στις ουσιαστικές τους λεπτομέρειες. Ο Πανεπιστημιακός Γ. Μαυρογιώργος στη μελέτη του «Σχολικός χώρος και αυταρχική εκπαίδευση», αν και θεωρεί πιθανή υπερβολή το χαρακτηρισμό του σχολικού χώρου ως «φυλακή», υπογραμμίζει ότι ο χώρος αυτός «μορφολογικά, συμβολικά και λειτουργικά εκφράζει ένα πνεύμα αυταρχισμού, καταπίεσης και εξάρτησης του μαθητή και στεγάζει καθημερινά το σωφρονιστικό μάθημα της συμμορφωτικής συμπεριφοράς».

Ο σχολικός εγκλεισμός κι ο Ιδρυματισμός
Το ολοήμερο σχολείο διευρύνει το ωράριο λειτουργίας, αυξάνει τον αριθμό των μαθημάτων, αλλά διατηρεί όλα τα βασικά χαρακτηριστικά του αυταρχικού σχολείου. Επαναφέρει σε «ελκυστική συσκευασία» την απαρχαιωμένη παιδαγωγική του ιδρυματισμού συνθλίβοντας βασικές αρχές της σύγχρονης παιδαγωγικής σύμφωνα με τις οποίες η δημιουργική αφομοίωση των γνώσεων προϋποθέτει κανονικά διαστήματα σωματικής και ψυχοπνευματικής ξεκούρασης. Η παραμονή των μαθητών για 9 ώρες στις πιεστικές συνθήκες του σχολικού χώρου και μηχανισμού είναι μια μορφή βιασμού της προσωπικότητας των παιδιών και σημαίνει το τέλος της παιδικής ηλικίας και το χειρότερο είναι ότι ο καθημερινός «γολγοθάς» πολλών μαθητών δε σταματά με τη λήξη του ωραρίου του ολοήμερου σχολείου. Αφού στο πρόγραμμά τους υπάρχουν ώρες για τα φροντιστήρια ξένων γλωσσών, αλλά και για άλλες δραστηριότητες, όπως χορός, γυμναστική κ.α. που δεν μπορεί να καλύψει το σχολείο.

Τμήματα Δημιουργικής Απασχόλησης ή «Parking» παιδιών;
Οι λεγόμενες ελεύθερες δραστηριότητες στα Τμήματα Δημιουργικής Απασχόλησης είναι θεσμοθετημένες «εκ των άνω», επιβαλλόμενες και τα όποια περιθώρια ελευθερίας έχουν εκμηδενιστεί «a priori» για τον εκπαιδευτικό που αναλαμβάνει το ρόλο του απλού εκτελεστή – διεκπεραιωτή των «άνωθεν οδηγιών» και εξουσιαστή των μαθητών που παθητικά οφείλουν να συμμορφώνονται και να υπακούν.
Άλλωστε δεν είναι οι εκπαιδευτικοί με τους μαθητές τους τα πραγματικά υποκείμενα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αυτοί που θα καθορίσουν το τί, το περιεχόμενο, το πώς, τις μεθόδους αλλά και τα ίδια τα προγράμματα «δημιουργικής απασχόλησης». Αυτά επιβάλλονται άνωθεν πριν απ’ αυτούς και «γι’ αυτούς». Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες η τάξη δεν μπορεί να λειτουργήσει ως χώρος γνώσης και ελεύθερης δημιουργικής απασχόλησης και έκφρασης. Γενικότερα η σχολική ζωή χαρακτηρίζεται ασφυκτική, καταπιεστική, και ετεροκαθοριζόμενη, με σωματικά και ψυχοπνευματικά εξαντλημένους μαθητές, κακοπληρωμένους και κουρασμένους εκπαιδευτικούς στα πλαίσια ενός εκπαιδευτικού συστήματος που παράγει και στηρίζει την αλλοτρίωση.

Αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις και τους ρόλους

Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες γίνεται φανερό ότι αλλάζει δραματικά ο ρόλος των δασκάλων. Συρρικνώνεται ο όποιος παιδαγωγικός τους ρόλος αντιστοιχούσε ακόμα και σ’ αυτό το αυταρχικό σχολείο. Αναλαμβάνουν ρόλο παιδο-φύλακα και επιφορτίζονται με μια σειρά άλλα καθήκοντα που παροχής υπηρεσιών στους μαθητές, αφού είναι γνωστό ότι για τα ολοήμερα σχολεία δεν έχουν γίνει προσλήψεις ειδικευμένου προσωπικού.
Οι συνθήκες και οι σχέσεις εργασίας των εκπαιδευτικών στο ολοήμερο σχολείο αποτελούν την πιλοτική εφαρμογή και το πρόπλασμα των νέων εργασιακών σχέσεων συνολικά στην εκπαίδευση. Θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως βραδυφλεγή βόμβα στα θεμέλια των εργασιακών σχέσεων των εκπαιδευτικών που κονιορτοποιεί δικαιώματα και κατακτήσεις του εκπαιδευτικού κινήματος (ενιαίο ωράριο, ώρες εργασίας…). Ειδικότερα επιχειρείται η σύνδεση μισθού – αποδοτικότητας, ενώ ανοίγουν οι ασκοί του Αιόλου ακόμα και για την άρση της μονιμότητας.
Όλα αυτά δείχνουν ότι το σχολείο της δημιουργίας, που να χωρά όλα τα παιδιά χωρίς διακρίσεις δεν έχει καμιά σχέση με το υπαρκτό ολοήμερο σχολείο.